Two women, survivors of sexual violence during the war in Kosovo, talk about the cycle of pain that has been weighing on them and their families for years.
The year 1999. Police patrols scattered in every street, neighborhood, and corner, had strangled Albanian families in isolation. Although trapped, the need for food and survival could not be snuffed. Since the men were almost always expected to die, the burden of buying household items fell on women. It is precisely this bitter conditioning that unites the two protagonists of this story, who experienced the most traumatic event of their lives while putting everything at risk to secure to put food on the table.
Although they lived in different settlements, Arta 45, and Drita 47, experienced the horror of war in almost identical circumstances. Both were abducted by Serbian paramilitary forces, not to return home for hours. Almost 22 years later, they both struggle with the pain they carry inside; pain which in one way or another, has affected their whole family.
For Arta, to see her two daughters experiencing unexplained anxiety was horrible. Remembering the years when her daughters were just wet babies in a devastated place, Arta seems to be gripped by an inner desire for remorse. As she explains, trying to suppress, erase and remove the tragic event that wounded her for life, Arta had missed the opportunity to enjoy the most beautiful years of raising her children. Drita, who had a daughter and a son after the war in Kosovo, also experienced motherhood. As they grew older, these children did not always seem to react like their peers. “They were always angry and aggressive,” says Drita, for whom this often seemed meaningless. How can children experience the pain of a mother when they do not even know what happened to her?
Many women included in the register of the Kosova Rehabilitation Center for Torture Victims – KRCT have said something similar. “Will my children grow up healthy, or will they be broken like me?” or “Am I destroying my children with my suffering?”, were the most repeated phrases of the survivors, who did not even think that there was a scientific explanation for their cycle of pain. However, KRCT has recently concluded that the children of women raped during the war in Kosovo show epigenetic differences and atypical levels of cortisol in the blood, which proves once and for all that trauma is transmitted from mother to child.
Through blood samples, psychological assessments, and collaboration with the world’s most prestigious institutes, the KRCT has studied the experiences of 118 women and their 119 children. After the tests, it was found that in some of the children of the survivors, cortisol or “stress hormone” was either at very high or very low levels. This explains the unusual behavior of children, giving a deeper understanding of the long-term impact of the trauma to which their mothers were exposed.
Arta, who participated in this study together with her daughter, says that she still fails to accept the fact that her pain has been transferred in this way. She did not have the courage to share the traumatic experience she went through with her family, except for her husband, who from the moment he found her on the street corner did not stop supporting her rehabilitation. However, the stigma of her circle and Kosovar society, in general, does not allow her to speak openly about the pain she continues to experience. Between fear and hesitancy, Arta hopes her children can get the help they need, but without ever discussing the event that started it all.
On the other hand, Drita who did not have the same fate of marital support, confesses that the results of this study only confirm what she has known for a long time. She provided her blood samples along with her son, who also knows only half the story. Although both of her children have been present in the constant attacks of panic and anxiety that Drita has experienced, she never had the strength to explain the true source of her pain. Although both women receive ongoing treatment at KRCT, they are still unwilling to talk to family and friends about their traumatic experiences. And maybe, they will keep their secret sealed forever.
However, the results obtained from this study are very significant and almost vital for survivors like Arta and Drita. Through them, KRCT and other actors will be able to prepare comprehensive rehabilitation programs for survivors and their families. These findings will be repeated until we make sure that all survivors have received proper care while their children are finally released from the cycle of pain that touches generation after generation.* Names and similarities have been modified to protect the identity of the survivors.
ALBANIAN:
Dhimbja që s’rresht kurrë: Pasojat e dhunimeve gjatë luftës në Kosovë
Dy gra, të mbijetuara të dhunës seksuale gjatë luftës në Kosovë, rrëfejnë për zinxhirin e dhimbjes që rëndon mbi to dhe familjet e tyre për vite me radhë.
Viti 1999. Patrullat policore të shpërndara në secilën rrugë, lagje, e skutë, kishin ngulfatur familjet shqiptare në izolim. Ani pse të ngujuar, nevoja për ushqim dhe mbijetesë nuk shuhej dot. Pasi që burrat që dilnin në pah pothuajse gjithmonë priteshin me vdekje, barra për blerjen e gjësendeve për shtëpi ra tek gratë. Është pikërisht ky kushtëzim i hidhur i cili bashkon dy protagonistet e kësaj historie, të cilat përjetuan ngjarjen më traumatike të jetës së tyre, gjersa vunë gjithçka në rrezik për të siguruar bukën e gojës.
Ndonëse në vendbanime të ndryshme, Arta, 45, dhe Drita, 47, përjetuan tmerrin e luftës në ngjarje pothuajse identike. Të dyja ishin rrëmbyer nga forcat paramilitare serbe, për të mos u kthyer në shtëpi për orë të tëra. Pothuajse 22 vjet më vonë, të dyja luftojnë me dhimbjen që mbajnë brenda; dhimbje e cila në një mënyrë ose tjetrën, ka rënduar tërë familjen e tyre.
Për Artën, të shihte dy vajzat e saj duke përjetuar ankth të paspjegueshme ishte e tmerrshme. Me të kujtuar vitet kur vajzat e saj ishin veç foshnja të njoma në një vend të rrënuar, Artën duket se e kap një afsh i brendshëm pendimi. Siç shpjegon ajo, duke u munduar ta shtypë, fshijë e largojë ngjarjen e rëndë që ia plagoi jetën, Arta kishte humbur mundësinë për të shijuar vitet më të bukura të rritjes së fëmijëve të saj. Ngjashëm, amësinë e ka përjetuar edhe Drita, e cila pas luftës në Kosovë, kishte një vajzë dhe një djalë. Ndërsa rriteshin, këta fëmijë dukej se nuk reagonin gjithmonë si bashkëmoshatarët e tyre. “Ata ishin gjithmonë të zemëruar dhe agresivë”, thotë Drita, për të cilën kjo gjë shpesh dukej e pakuptimtë. Si bën vallë, që fëmijët ta përjetojnë dhimbjen e nënës kur ata as nuk e dinë se çka i ka ndodhur asaj?
Shumë gra të përfshira në regjistrin e Qendrës Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës kanë thënë diçka të ngjashme. “A do të rriten fëmijët e mi të shëndoshë, apo do të jenë të thyer si unë?” apo “A po i shkatërroj fëmijët e mi me vuajtjen time?”, kanë qenë frazat më të përsëritura të të mbijetuarave, të cilat as që e kanë menduar se ekziston një shpjegim shkencor për zinxhirin e dhimbjes së tyre. Mirëpo, QKRMT së fundmi ka ardhur në përfundim se fëmijët e grave të dhunuara gjatë luftës në Kosovë shpërfaqin dallime epigjenetike dhe nivele jo tipike të kortizolit në gjak, që vërteton njëherë e mirë se trauma përcillet, nga nëna tek fëmijët.
Me anë të mostrave të gjakut, vlerësimeve psikologjike dhe bashkëpunimit me institutet më prestigjioze të botës, kjo Qendër ka hulumtuar përvojat e 118 grave dhe 119 fëmijëve të tyre. Pas analizave, u pa se tek disa prej fëmijëve të të mbijetuarve, kortizoli apo “hormoni i stresit”, ose ishte në nivele shumë të larta, ose shumë të ulëta. Kjo shpjegon sjelljet e pazakonta të këtyre fëmijëve, duke dhënë një kuptueshmëri më të thellë të ndikimit afatgjatë të traumës ndaj së cilës ishin ekspozuar nënat e tyre.
Arta, e cila ka marrë pjesë në këtë studim bashkë me vajzën e saj, thotë se akoma nuk arrin ta pranojë faktin që dhimbja e saj është transferuar në këtë mënyrë. Përvojën traumatike që ajo ka kaluar nuk ka pasë guxim ta ndajë me familjen , me përjashtim të burrit të saj, i cili që nga momenti kur e ka gjetur në cep të rrugës nuk ka ndaluar së mbështeturi rehabilitimin e saj. Gjithsesi, stigma e rrethit të saj dhe shoqërisë kosovare në përgjithësi nuk e lejon atë të flasë haptas për dhimbjen që ajo vazhdon ta përjetojë. Mes frikës dhe rezervës, Arta shpreson që fëmijët e saj të mund të marrin ndihmën që u nevojitet, mirëpo pa diskutuar kurrë ndodhinë që ka nisur gjithçka.
Në anën tjetër, Drita e cila nuk ka pasur fatin e njëjtë për mbështetje bashkëshortore rrëfen se rezultatet e këtij studimi vetëm se konfirmojnë atë që ajo e ka ditur prej shumë kohësh. Ajo ka dhënë mostrat e gjakut bashkë me djalin e saj, i cili po ashtu di vetëm gjysmën e historisë. Edhe pse të dy fëmijët e saj kanë qenë prezentë në sulmet e vazhdueshme të panikut dhe ankthit që ka përjetuar Drita, ajo kurrë s’ka pasë forcën t’u tregojë atyre burimin e vërtetë të dhembjes së saj. Edhe pse të dy gratë marrin trajtim të vazhdueshëm në QKRMT, ato ende nuk janë të gatshme të flasin me familjarët dhe shoqerinë për përvojat e tyre traumatike. E ndoshta, ato do ta mbajnë sekretin e tyre deri ne vdekje.
Sidoqoftë, rezultatet e nxjerra nga ky studim janë shumë domethënëse dhe pothuajse jetike për të mbijetuarit si Arta dhe Drita. Përmes tyre, QKRMT dhe akterët tjerë do të mund të përgadisin programe gjithëpërfshirëse për rehabilitim të të mbijetuarve dhe familjeve të tyre. Këto matje do të bëhen përsëri, deri atëherë kur të sigurohemi se të gjithë të mbijetuarit kanë marrë kujdesin e duhur, ndërsa fëmijët e tyre janë liruar përfundimisht nga zinxhiri i dhimbjes që prek gjeneratë pas gjenerate.
* Emrat dhe detajet e ngjashme janë modifikuar për të mbrojtur identitetin e të mbijetuarve.